Depolariseren door beter communiceren

Communicatieprofessionals helpen om tijdig polarisatie te signaleren aan te pakken. Dat is het doel van het project ‘Depolariseren door beter communiceren’ van journalist/historicus Arjan van Westen. 

In de workshop leren communicatiemedewerkers hoe je met efficiënte en vooral oprechte communicatie maatschappelijke onrust aanpakt. Communicatiemedewerkers hebben nu vaak te weinig inzicht in polariserende veenbranden en zijn te veel gefocust op het zenden van een boodschap. Het leidt regelmatig tot communicatie die polarisatie juist verder aanwakkert. Als er al een aanpak van polarisatie is, dan is die vooral theoretisch en minder op de praktijk gericht. Vaak is het advies: negeer de geradicaliseerde boze burger en richt je op het midden van de samenleving. Het zorgt vooral tot meer radicalisering bij de extreme polen. Deze workshop (de)polarisatie is vernieuwend. Juist traditionele journalistieke reportage technieken (slow journalism) helpen de onvrede bij de burger bloot te leggen. 

Voor dit door het Fonds voor Communicatie Innovatie ondersteunde project verzorgt Arjan van Westen drie workshops aan HBO-studenten communicatie. Het is essentieel om juist de communicatie professional van de toekomst bewust te maken van de impact van polarisatie. Het delen van kennis is in de aanpak van depolarisatie cruciaal. Vandaar dat een deel van de aangevraagde bijdrage gebruikt wordt voor een op communicatie gericht kennisplatform over (de)polarisatie. 

Een overig deel van de bijdrage van het Fonds voor Communicatie Innovatie gebruikt Arjan van Westen voor het maken van drie artikelen rondom het thema communicatie en (de)polarisatie. Een eerste longread verscheen in de zomer van 2021. https://reportersonline.nl/oerend-harde-energietransitie-een-knetterend-acherhoeks-klimaatdebat/ De tweede longread is te vinden op https://reportersonline.nl/communicatieprofessionals-moeten-leren-luisteren/. Centraal hierin staan de vragen: Hoe gaan communicatieprofessionals bij de overheid in de dagelijkse praktijk om met polarisatie? En hoe worden toekomstige communicatiemedewerkers voorbereid op werk in een verdeelde samenleving?

Meer informatie is te vinden op www.depolarisatie.nl

Het Fonds voor Communicatie Innovatie heeft het project een donatie toegekend van €5.000,-

Tussentijds verslag (april 2022): Leer de communicatieprofessional luisteren

Het Fonds Communicatie Innovatie maakte mijn project ‘Depolariseren door beter communiceren’ mogelijk. Communicatieprofessionals handvatten geven om tijdig polarisatie te signaleren en aan te pakken, dat is de opzet. Het project bestaat uit drie delen: een serie artikelen over communicatie en polarisatie, het geven van workshops aan communicatie studenten en de aanzet tot een kennisplatform op depolarisatie.nl De eerste twee doelen zijn gerealiseerd. Uiteraard is het een beoordeling door de gekleurde bril, niettemin leerden de resultaten me dat dit project in een behoefte voorziet. De reacties van communicatiemedewerkers, studenten, docenten, bestuurders, wetenschappers en -niet minder belangrijk- burgers zijn een grote stimulans om door te pakken. Een terugblik:

Als afgestudeerd historicus ben ik rond de millenniumwisseling in de journalistiek gaan werken. In de aanvraag voor ‘Depolariseren door beter communiceren’ wees ik erop dat journalistieke reportage technieken (slow journalism) zeer nuttig zijn om onvrede in de samenleving bloot te leggen. En meer inzicht in de geschiedenis helpt weer om actueel maatschappelijk ongenoegen buiten de waan van de dag te trekken.

Cruciale kennis voor communicatiemedewerkers

Voor dit project zijn drie long reads gemaakt voor het onafhankelijke journalistieke platform Reporters Online. Een eerste verhaal betrof een traditionele reportage. Hiervoor ben ik twee dagen in een mij zo goed als onbekende Nederlandse gemeente op pad geweest. Met als inzet gewoon aan bewoners vragen wat ze bezighoudt. Hebben ze vertrouwen in elkaar en in de overheid? Niet gehinderd door enige kennis over de lokale politiek koos ik voor de gemeente Oude IJsselstreek. De energietransitie blijkt daar tot verdeeldheid te zorgen, inwoners staan soms zelfs vijandig tegenover elkaar én tegenover de gemeente. Het blootleggen van dit soort maatschappelijke veenbrandjes is cruciaal voor bestuurders en communicatiemedewerkers. Overigens was ik verrast door de positieve manier waarop de burgemeester van Oude IJsselstreek het gesprek aangaat met de boze burgers. Hij gaf ook gewoon toe hoe er in de communicatie door de gemeente fouten worden gemaakt. Het toegeven van fouten: een belangrijke les voor iedereen die met communicatie bezig is.

In het tweede artikel lag de focus op de rol van de communicatiemedewerker bij polarisatie. Het leverde interessante praktijkvoorbeelden op uit de Provincie Flevoland en de gemeente Bergen op Zoom. Leerzaam -en alarmerend ook – hoe sommige gemeenten nauwelijks bekend zijn met dit onderwerp. In de gemeenten Goes en Oldambt blijkt volgens allervriendelijkste voorlichters geen polarisatie te zijn, dus konden ze niets vertellen over hoe ze daar beleid op maken. Verder legden docenten van de communicatie opleiding van Inholland in het stuk uit hoe ze de studenten via socratische gesprekstechnieken meer bij de samenleving betrekken.

Het derde artikel verscheen rond de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Hoe haalt een lokale politicus informatie op uit een verdeelde bevolking? Het leerde me dat veel politici onvoldoende in staat zijn om goed in beeld te krijgen wat er buiten hun eigen achterban leeft. Dat ze moeite hebben om in gesprek te gaan met anders denkenden. Verder hekelden de lokale politici missers van de communicatieafdelingen van hun gemeenten. Veel gehoord ongenoegen hebben de van uiteenlopende politieke signatuur gesproken lijsttrekkers over een structureel gebrek aan kennis in de maatschappij van het democratische proces. Iets wat overigens ook de geïnterviewde communicatiemedewerkers in het tweede artikel te berde brachten.

Wetenschappelijke input

Voor deze artikelen sprak ik verder uitvoerig met de hoogleraren Christian Burgers (communicatie en organisaties, Universiteit van Amsterdam), Jeroen de Ridder, (geesteswetenschappen Vrije Universiteit) en Julien van Ostaaijen (universitair docent bestuurskunde aan Tilburg University en lector Recht en Veiligheid aan Avans Hogeschool). Boeiende gesprekken waarvan de inhoud tevens van grote waarde is voor de workshops. Kennis die mijn verhaal weer ondersteunt.

Drie hogescholen enthousiast krijgen voor een workshop over communicatie bij maatschappelijke onvrede was een eenvoudige opgave. Op de HZ University of Applied Sciences in Vlissingen, Inholland te Rotterdam en bij Fontys te Tilburg antwoordden docenten na een korte mail dat studenten daar veel behoefte aan hebben. Lastig was enkel het vinden van een datum in het vaak erg strakke programma van het hogeschool onderwijs. Ik heb bij deze dialogen met studenten enorm gehamerd op interactiviteit van de deelnemers. Voel geen schroom om je eigen mening te delen en wat mij betreft vele malen belangrijker: stel vragen en luister naar wat er onder je medemens leeft.

Mensen negeren maakt ze bozer

Goed om te zien hoe dit laatste aspect bij de studenten tot discussie onderling leidde. Zo liet een Rotterdamse studente zich ontvallen dat ze weinig zin heeft om met burgers het gesprek aan te gaan. ,,Dan zou ik alleen maar mijn eigen mening willen vertellen.’’ Juist dit soort opmerkingen geven aan dat het structureel leren om onbevooroordeeld verhalen uit de samenleving op te halen het communicatie onderwijs enorm verrijken. En goed te horen dat studenten daar zeker voor open staan. Dat merkte ik door reacties van de studenten wanneer ik ze vertelde over geslaagde journalistieke reportages. Met meer oprechte interesse verhalen ophalen uit de samenleving, het lijkt een open deur maar dan wel een immens belangrijke: mensen negeren zal ze bozer en extremer in hun denken en handelen maken. En het gesprek aangaan impliceert niet dat je iedere boze burger gelijk moet geven. Het gaat er allereerst om dat je leert luisteren en meer voeling krijgt voor de uiteenlopende sociale omstandigheden van je medebewoners.

Zoals ik eerder op LinkedIn schreef, leeft er onder deze studenten ook ongenoegen over een afstandelijke overheid. De sessies met de studenten en de artikelen overtuigden me dat het communicatie onderwijs veel meer in moet zetten op het signaleren van maatschappelijk ongenoegen. Voor mij verrassend te horen dat deze studenten communicatie haast unaniem aangaven geen goed betaalde baan bij de overheid te willen. Saai, traag en weinig zichtbaar werk en ze missen inspirerende voorbeelden van mensen die nu in de overheidscommunicatie werken. Van evident belang om deze aanstormende communicatieprofessionals wel enthousiast te maken voor overheidscommunicatie. Zodat ze beseffen dat juist zij met goede luisterende vaardigheden bij kunnen dragen aan een meer empathische overheid.

Tekort aan kennis over het democratische proces

Tevens viel me op dat het onder de studenten regelmatig ontbreekt aan basale kennis van de Nederlandse democratie. Zo bleek bijvoorbeeld het verschil tussen een wethouder en een raadslid niet duidelijk. Het volgen van de achtergronden bij het nieuws is verre van vanzelfsprekend. Kranten worden -ook online- nauwelijks gelezen. Benadrukt extra de noodzaak dat deze studenten tijdens de opleiding leren structureel een breed palet aan maatschappelijke perspectieven te zien. De workshops leerden me dat deze toekomstige communicatieprofessionals na enige prikkeling daar zonder meer voor openstaan. Bemoedigend ook dat opleidingen communicatie van verschillende hogescholen aangeven de workshops (de)polarisatie verder in het onderwijs te integreren. Mijn plan is om juist de studenten een rol te geven bij het laatste doel van dit project: het maken van een kennisplatform over communicatie en polarisatie.

Niet belerend zenden De depolarisatie sessies met studenten leverden boeiende dialogen op over onderwerpen als vrijheid van meningsuiting, het tekort aan vertrouwen in de politiek, klimaat, de impact van corona, racisme, cancel culture en de Russische inval in Oekraïne. Voor mij weer leerzaam van de studenten te horen dat onderwerpen als de #MeToo affaire bij The Voice en voetbalclubliefde soms vriendschappen zwaar onder druk kunnen zetten. Uiteraard komt in de workshop de rol van sociale media uitvoerig aan bod. Denk aan de impact van nepnieuws, complottheorieën en opruiende en geweld goed pratende taal van politici en andere twitteraars, tiktokkers etc. Deze onderwerpen zorgden ook in de les voor discussies. Rode draad van mijn verhaal: discussies en debat zijn prima, essentieel zelfs, maar we houden het gesprek met elkaar vast en vooral: we respecteren in het debat de regels die horen in een democratische rechtsstaat. Zodat deze communicatie studenten zich realiseren dat het leven in een democratische samenleving meer is dan het spuien van een snelle mening op Instagram. Luister naar je medemens, in het besef dat de wereld gecompliceerd is. Het hebben van twijfels en het realiseren van intellectuele nederigheid zijn van belang om

met de communicatie in dit proces aan de slag te gaan. Dat je juist als communicatieprofessional je meer verdiept in je medemens en niet enkel belerend moet zenden.

 Arjan van Westen, Breda 19 april 2022